Rozumienie, diagnozowanie i leczenie bulimii

Określenia „bulimia” użyto po raz pierwszy już w II w.n.e., ale we współczesnym rozumieniu bulimia została opisana i wyodrębniona jako jednostka chorobowa dopiero w 1979 roku. Jest to zaburzenie odżywiania, które w skrócie można opisać jako charakteryzujące się naprzemiennym występowaniem epizodów objadania się i przeczyszczania, które ma zapobiec przybraniu na wadze. Wg wyników badań dotyczących występowania bulimii, zachorowalność sięga nawet do 10% wśród kobiet i do 2% wśród mężczyzn.

Przyczyny bulimii

Czynnikami ryzyka wystąpienia bulimii mogą być cechy, wydarzenia lub doświadczenia pośrednio bądź bezpośrednio wpływające na zwiększenia prawdopodobieństwa powstania zaburzenia. Najczęściej spotyka się podział na czynniki społeczno-kulturowe, biologiczne i psychologiczne. Po krótce zostaną one opisane poniżej.

Społeczno-kulturowe modele zaburzeń odżywiania podkreślają rolę przesadnie szczupłego ideału kobiecego. Nadmierna koncentracja na perfekcyjnej sylwetce, przy jednoczesnym wzroście dostępności do taniej i wysokokalorycznej żywności, a w konsekwencji zwiększeniu średniej wagi współczesnej kobiety, prowadzą do zaburzeń obrazu własnego ciała i przesadnego odchudzania się. W literaturze nadal wskazuje się, iż zaburzenia odżywiania najczęściej występują w krajach zachodnich i globalizujących się. Dzieje się tak, ponieważ szczupła sylwetka uważana jest w nich za synonim atrakcyjności fizycznej, wysokiej samooceny i samokontroli. Do innych społeczno-kulturowych czynników ryzyka można zaliczyć otyłość w najbliższej rodzinie, spotykanie się z krytyką na temat odżywiania i wagi, itp.

Zaburzenia odżywiania, w tym bulimia, występują najczęściej w okresie dojrzewania. Spowodowane jest to intensywnymi zmianami w wyglądzie nastolatków, np. przybieraniem na wadze, zwiększeniem procentowej zawartości tłuszczu i mięśni w organizmie. Porównanie swojego zmieniającego się ciała z innymi oraz chęć bycia akceptowanym często prowadzi do stosowania pierwszych diet, w celu osiągnięcia idealnej sylwetki lub niewyróżniania się w środowisku, które często nie toleruje nadwagi. W wirtualnym świecie często spotkać można strony internetowe (nazywane pro-ana i pro-mia), poprzez które nastolatki zachęcają do głodzenia się lub przeczyszczania, by zachować lub osiągnąć przesadnie niską wagę ciała. Innymi biologicznymi czynnikami ryzyka mogą być czynniki genetyczne oraz zaburzenia mechanizmu kontroli łaknienia. Osoby cierpiące z powodu bulimii mają trudności w odczuwaniu sytości, nie potrafią określić kiedy są syci i nie są w stanie określić jaka ilość pokarmu jest wystarczająca.

Wyróżniono wiele psychologicznych czynników ryzyka. Należą do nich m.in. występowanie myśli typowe bulimii, które szerzej zostały opisane przez autorkę w artykule „Myśli o jedzeniu w zaburzeniach odżywiania”, przejawianie charakterystycznych zachowań i emocji (np. prowokowanie wymiotów, stosowanie diet i głodówek, nadmierne ćwiczenia fizyczne, strach przed utratą kontroli nad jedzeniem, zaburzenia obrazu własnego ciała i dominacja jedzenia w życiu) oraz zawyżanie wagi własnej w porównaniu z wagą rzeczywistą (tzw. poczucie bycia grubym).

Konsekwencje bulimii

Bulimia jest zaburzeniem stwarzającym potencjalne zagrożenie dla życia, wiąże się też z wieloma konsekwencjami zdrowotnymi. Epizody powtarzającego objadania się i przeczyszczania mogą powodować zaburzenia gospodarki elektrolitowej. Spowodowane jest to pozbywaniem się z organizmu elektrolitów, takich jak potas, sód i chlorek, razem ze spożytym wcześniej pokarmem. Są one jednak potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, szczególnie serca. Ich niedobory widoczne są u osób cierpiących z powodu bulimii poprzez nieregularną pracę serca, ciągłe zmęczenie, drgawki, odwodnienie (i związane z tym osłabienie, zawroty głowy i omdlenia, a także choroby układu moczowego i nerek) itp. Organizm próbując się odżywić po epizodzie przeczyszanie się magazynuje wodę, co może skutkować obrzękiem nóg.

Charakterystyczny u osób prowokujących u siebie wymioty jest wygląd ich twarzy. Przekrwione oczy są konsekwencją pękania naczyń krwionośnych w oczach w trakcie fizycznego spinania ciała w trakcie przeczyszanie się. Opuchnięte ślinianki sprawiają, że twarz wygląda na nienaturalnie napuchniętą w dolnej części żuchwy. Jest to wynikiem dostania się kwasów żołądkowych do jamy ustnej, co powoduje również podrażnienie języka i gardła oraz problemy z uzębieniem, takie jak próchnica i erozja szkliwa. Chroniczne wymioty mogą prowadzić do pęknięcia przełyku lub żołądka, co zazwyczaj jest śmiertelne w skutkach. Jeżeli resztki pokarmu dostaną się do płuc może dojść do poważnych infekcji i zapalenia płuc. Częste są również zatwardzenia i hemoroidy, ponieważ stosowanie środków przeczyszczających zaburza prawidłową perystaltykę jelit. Przytoczone tutaj zostały jedynie niektóre z konsekwencji zdrowotnych bulimii, jeżeli obserwujesz chociaż jeden z wymienionych wyżej objawów zgłoś się do swojego lekarza pierwszego kontaktu, psychiatry lub psychologa.

Diagnoza bulimii

W klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, której wytyczne obowiązują również w Polsce, możemy przeczytać, iż bulimię możemy zdiagnozować u osób, które co najmniej dwa razy w tygodniu, zjadają w krótkim czasie ilości jedzenia znacznie większe niż większość ludzi byłaby w stanie zjeść. Chory podczas epizodu żarłoczności traci poczucie kontroli, by je odzyskać i zapobiec przybraniu na wadze stosuje różnego rodzaju środki przeczyszczające i prowokuje wymioty lub intensywnie ćwiczy czy głodzi się. Osoba diagnozowana wykazuje strach przed przytyciem i stara się utrzymać masę swojego ciała poniżej masy optymalnej. Samoocena cierpiących na bulimię zależy w dużej mierze od wagi i kształtów ich ciał.

Jeżeli masz problemy z odżywianiem i podejrzewasz u siebie bulimię, odpowiedz na poniższe pytania Kwestionariusza SCOFF opracowanego przez Morgan’a, Reid i Lacey’a z St George's Hospital Medical School.

• Czy prowokujesz wymioty, kiedy jesteś nadmiernie pełna lub wydaje ci się,
  że za dużo zjadłaś?
• Czy martwisz się, że straciłaś kontrolę nad swoim jedzeniem?
• Czy nie miałaś przynajmniej jednej miesiączki w ciągu ostatnich 3 miesięcy?
• Czy sądzisz, że jesteś gruba, pomimo tego, że inni mówią, że jesteś za chuda?
• Czy mogłabyś powiedzieć, że jedzenie zdominowało twoje życie?

Udzielenie dwóch lub więcej pozytywnych odpowiedzi, może świadczyć o prawdopodobieństwie wystąpienia zaburzeń odżywiania. Wyniki powyższego kwestionariusza NIE SĄ jednak wystarczające do postawienia diagnozy i nie zastąpią wizyty u psychiatry lub psychologa. Jeżeli uzyskane wyniki niepokoją Ciebie, umów się na konsultacje już teraz!

Rozumienie bulimii

Teoria poznawczo-behawioralna bulimii, powstała na podstawie wyników wieloletnich klinicznych badań naukowych, zakłada, iż głównym mechanizmem wpływającym na powstawanie i podtrzymywanie tego zaburzenia jest nieadekwatna, niska samoocena. Jej konsekwencją są zachowania mające na celu kontrolę wagi - wprowadzenie znaczących ograniczeń dietetycznych. Jednak tak sztywnych reguł dotyczących tego, które pokarmy można spożywać, nie da się na dłuższą metę przestrzegać. Najdrobniejsze odstępstwo od przyjętych zasad dietetycznych powoduje ich porzucenie i poddanie się impulsowi objadania się (sięgania po duże ilości pokarmów dozwolonych lub uznanych za niedozwolone). Zaraz po epizodzie objadania się niska samoocena oraz obawy dotyczące kształtu i wagi własnego ciała sprawiają, iż osoba cierpiąca z powodu bulimii przeczyszcza się, aby zapobiec przybraniu na wadze. Wprowadza jeszcze bardziej rygorystyczne diety, ćwiczy jeszcze bardziej intensywniej, prowokuje wymioty coraz częściej itd. Tym samym zwiększa się prawdopodobieństwo kolejnego złamania ustalonych ograniczeń dietetycznych. Na wystąpienie epizodu objadania się mają jednak również wpływ niesprzyjające zdarzenia z życia codziennego oraz obniżony z różnego powodu nastrój – objadanie się staje się jedynym sposobem radzenia sobie z trudnymi emocjami i sytuacjami.

Taki model rozumienia bulimii przedstawiony został na poniższym schemacie.

Leczenie bulimii

Program psychoterapeutyczny leczenia zaburzeń odżywiania, proponowany tutaj przez autorkę artykułu i oferowany przez nasz zespół psychoterapeutyczny, skierowany jest do osób cierpiących z powodu bulimii, kompulsyjnego objadania się i anoreksji. Celem programu jest zmniejszenie dolegliwości i częstotliwości objawów związanych danym zaburzeniem poprzez psychoterapię poznawczo-behawioralną indywidualną lub grupową oraz wprowadzenie nowych, zdrowych nawyków żywieniowych.

• ETAP I - DIAGNOZA
  Udział w programie zaczyna się diagnozy aktualnego stanu pacjenta i doświadczanych przez niego trudności. Podczas pierwszych dwóch – trzech spotkań z psychoterapeutą przeprowadzany jest wywiad psychologiczny, informacje zbierane są również przy zastosowaniu psychologicznych narzędzi diagnostycznych. Wyniki diagnozy omawiane są z pacjentem, po czym psychoterapeuta wspólnie z pacjentem wybierają najkorzystniejszą metodę dalszego postępowania terapeutycznego.


• ETAP II - PSYCHOTERAPIA I ZMIANA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH
  W zależności od zaleceń psychologa diagnosty lub psychoterapeuty, w skład tego etapu wchodzi psychoterapia poznawczo-behawioralna indywidualna lub grupowa (dla osób cierpiących z powodu bulimii), w trakcie których pacjent dowiaduje się co w jego przypadku doprowadziło do pojawienia się zaburzenia i co je podtrzymuje oraz uczy się w jaki sposób przezwyciężyć objawy przy pomocy technik terapii poznawczo-behawioralnej. Pacjent otrzymuje również wsparcie we wprowadzaniu i podtrzymaniu nowych, zdrowych nawyków żywieniowych. W razie potrzeby proponowane są również spotkania z psychodietetykiem lub dietetykiem.


• ETAP III - ZAKOŃCZENIE
  Etap ten polega na podsumowaniu przebiegu terapii i ustaleniu planu radzenia sobie z ewentualnymi nawrotami w przyszłości w trakcie indywidualnego spotkania z psychoterapeutą. Jeżeli zaistnieje taka potrzeba, psychoterapeuta wspólnie z pacjentem ustala plan dalszego postępowania terapeutycznego. Ponownie przeprowadzana jest również diagnoza, aby sprawdzić skuteczność przeprowadzonej psychoterapii.

Literatura:

1. Cooper, M.J., Deepak, K., Grocutt, E., Bailey, E. (2007a). The experience of ‘feeling fat’ in women with anorexia nervosa, dieting and non-dieting women: an exploratory study.
   European Eating Disorders Review, 15, 366-372.
2. Cooper, M.J., Todd, G., Wells, A. (2005). Bulimia. Program terapii. Poznań: Zysk i S-ka.
3. Fairburn, C.G. (2013). Terapia poznawczo-behawioralna i zaburzenia odżywiania.
   Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
4. Keel, P. K., Klump, K. L. (2003). Are eating disorders culture-bound syndromes?
   Implications for conceptualizing their etiology. Psychological Bulletin, 129, 747-769.
5. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne.
   (1998). Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”.
6. Morgan, J. F., Reid, F., Lacey J. H. (1999). The SCOFF questionnaire: assessment of a new screening tool for eating disorders. British Medical Journal, 319, 1467-1468.
7. Schmidt, U. (2003). Aetiology of eating disorders in the 21st century. New answers to old questions.
   European Child & Adolescent Psychiatry, 12, 30-37.
8. Striegel-Moore, R. H., Bulik, C. M. (2007). Risk factors for eating disorders.
   American Psychologist, 62, 181-198.
9. Waller, G., Cordery, H., Corstrophine, E., Hinrichsen, H., Lawson, R., Mountford, V., Russell, K. (2011).
   Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń odżywiania. Wszechstronny przewodnik terapeutyczny.
   Warszawa: MediPage.

Autor: Karolina Zarychta

---

Jak bardzo pomocny był dla Ciebie ten artykuł?