Wsparcie społeczne dla osób chorujących na raka: jak pomagać? (1)

"Człowiek człowiekowi bliźnim z nim możesz się zabliźnić"   Edward Stachura
"Nadzieja przychodzi do człowieka wraz z drugim człowiekiem"   Dante Alighieri

W powyższych słowach poeci zawarli piękny przekaz, którego esencją jest wiara w potencjał drzemiący w każdym z nas. Otóż możemy pomagać drugiemu człowiekowi. Również wiedza potoczna podkreśla dobroczynny wpływ wsparcia dla osób będących w potrzebie. Taka grupę z pewnością stanowią osoby chorujące na raka.

Zgodnie z raportem Centrum Onkologii w 2007 roku na nowotwory zachorowało w przybliżeniu 129 000 Polaków. Czy to dużo? Jest to liczba porównywalna, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, z populacją Opola (ok. 126 000) albo Wałbrzycha (ok. 122 000). Jeżeli do kogoś nie przemawiają dane statystyczne, warto odwołać się do własnego doświadczenia. Prawie każdy może przywołać z pamięci osobę z bliższego lub dalszego otoczenia, która zmagała się z rakiem.

Choroba onkologiczna, dotykając pacjenta, uderza również bezpośrednio w jego otoczenie. Bliscy osoby chorującej często zadają sobie pytanie: jak pomagać? Powszechność występowania nowotworów sprawiła, iż zagadnieniem tym zainteresowali się również naukowcy. W ten sposób problematyka roli wsparcia dla pacjentów onkologicznych zainspirowała liczne badania.

Teoria i badania

Potoczne określenie pomagania w psychologii nosi nazwę wsparcia społecznego. Nie wchodząc w zawiłości teoretyczne, badacze najczęściej wyróżniają trzy rodzaje wsparcia: emocjonalne, informacyjne i instrumentalne. Zostały one opisane w poniższej tabeli wraz z przykładami.

Krytycy uznają wyżej opisany podział za sztuczny. Pomagając komuś, możemy jednocześnie udzielać mu różnych form wsparcia np. informacyjnego i emocjonalnego. Dlatego czasami trudno jednoznacznie zaklasyfikować dany akt pomocy. Sami psychologowie zdają sobie sprawę, iż wyróżnianie poszczególnych typów wsparcia, jakkolwiek użyteczne z punktu widzenia prowadzenia badań, jest pewnym uproszczeniem rzeczywistości.

Kolejną, ważną kwestią jest ustalenie tzw. źródeł wsparcia społecznego, czyli kto go udziela. Mogą to być: osoby bliskie (partner, rodzina, przyjaciele), pracownicy służby zdrowia, członkowie grup wsparcia dla osób chorujących na raka (na przykład kobiety po mastektomii zrzeszone w klubach Amazonek). Warto dodać, iż grupy samopomocowe prężnie rozwijają się w Internecie (na specjalnych forach), tworząc alternatywę dla osób nieśmiałych lub mieszkających w małych miejscowościach. W jednym z badań, uzyskano wyniki świadczące o różnych źródłach poszczególnych rodzajów wsparcia społecznego. Okazało się, że najczęściej wsparcia informacyjnego i instrumentalnego udzielali pracownicy służby zdrowia. Natomiast rodzina, a zaraz po niej przyjaciele, dostarczali najwięcej wsparcia emocjonalnego.

Naukowcy próbowali ustalić, czy wsparcie społeczne ma dobroczynny wpływ na stan zdrowia pacjentów onkologicznych. Dotychczas nie udzielono jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Według części badań wsparcie społeczne wpływa na długość życia pacjentów. Inne doniesienia nie są tak optymistyczne. Bardziej prawdopodobne wydaje się być, iż dobroczynny wpływ wsparcia społecznego jest pośredni: obniża poziom odczuwanego dystresu, ułatwia przystosowanie się. Hipotezy te zostały potwierdzone w badaniach. Przykładowo, zadowolenie ze wsparcia społecznego wpływało na polepszenie jakości życia osób chorujących na raka. Podobne wyniki uzyskałam we własnych badaniach: otrzymywanie wsparcia społecznego było związane z lepszą jakością życia i niższym poziomem symptomów depresji u Amazonek.

Niestety wsparcie społeczne miewa również "drugą twarz" - może szkodzić. Bowiem to, co wydaje się być optymalną formą pomocy, niekoniecznie musi być tak odbieranie przez osobę potrzebującą. Dobre intencje to za mało. Jeśli chcemy, by wsparcie społeczne miało pozytywny wpływ, warto skorzystać z wiedzy dostarczanej przez teoretyków i badaczy. Wsparcie społeczne jest najbardziej skuteczne, jeśli jest dopasowane do potrzeb jego odbiorcy i przynosi mu zadowolenie. Przede wszystkim powinniśmy pozostawiać osobie chorującej możliwość stanowienia o sobie oraz traktować ją tak, by nie czuła się gorsza. Należy szczególnie uważać w przypadku bezpośrednich działań na rzecz osób potrzebujących (wsparcie instrumentalne). Często zbyt wiele rzeczy robi się za osobę chorującą, na przykład nie pozwala się jej włączać w obowiązki domowe, nawet jeśli nie ma ku temu medycznych przeciwwskazań. Takie wyręczanie może pogłębiać poczucie zależności, bezwartościowości oraz przyczyniać się do inwalidyzacji osoby zmagającej się z rakiem.

Podsumowanie

Wsparcie społeczne ma dobroczynny wpływ na osoby zmagające się z rakiem. Z perspektywy osoby pomagającej nie ma znaczenia naukowa nazwa danego rodzaju wsparcia (emocjonalne, informacyjne czy instrumentalne), lecz fakt, iż każdy może go udzielać. Poczynając chociażby od zmiany własnego podejścia. Kluczowe jest wykraczanie poza patrzenie na osobę wyłącznie przez pryzmat jej choroby i nie traktowanie jej jak "trędowatej".

Kolejną kwestią, istotną z praktycznego punktu widzenia, jest dostosowanie udzielanego wsparcia do potrzeb danej osoby. Żadne badania czy teorie nie udzielą ostatecznej odpowiedzi na pytanie: jak pomagać Twojemu bliskiemu? Z tych źródeł można czerpać jedynie pewne wskazówki, ponieważ zapotrzebowanie na wsparcie jest indywidualnie zróżnicowane. Pewniejszą odpowiedź można uzyskać od osoby zmagającej się z rakiem. Dlatego tak ważna jest komunikacja - pytanie wprost, jaki sposób pomagania jest najbardziej pożądany oraz uważna obserwacja reakcji chorującego. U podstaw każdej formy wsparcia leżą chęci oraz gotowość poświęcenia swojego czasu i uwagi.

Literatura:

1. Główny Urząd Statystyczny. (2010). Rocznik demograficzny. Uzyskane dnia 30 października 2010 z:
   http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rs_rocznik_demograficzny_2010.pdf
2. Chojnacka-Szawłowska, G. (2000). Kryzys w chorobie nowotworowej i sposoby jego przezwyciężenia.
   w: K. de Walden- Gałuszko (red.). Psychoonkologia (s. 55-70). Kraków: Biblioteka Psychiatrii Polskiej.
3. Cohen, S. (2004). Social Relationships and heath. American Psychologist, 59, 676-684.
4. Izdebski, P. (2007). Psychologiczne aspekty przebiegu choroby nowotworowej piersi.
   Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
5. Krajowy Rejestr Nowotworów (2007).
   Liczba zachorowań w podziale na kody rozpoznań oraz grupy wiekowe.
   Uzyskane dnia 22 października 2010 z: http://85.128.14.124/krn/liczba_zach_rozp/default.asp
6. Manne, S.L., Taylor, K. L., Dougherty, J., Kemeny, N. (1997). Supportive and negative responses in the partner relationship: their association with psychological adjustment among individuals with cancer. Journal of Behavioral Medicine, 20, 101-25.

Autor: Marta Dudzińska

Artykuł opublikowany na Portalu Pomocy Psychologicznej www.psychotekst.pl.

---

Jak bardzo pomocny był dla Ciebie ten artykuł?